مبدل کاتالیستی catalyst converter  یا به اصطلاع عام کاتالیزور چیست و به چه علت بر روی خودرو های امروزی در مسیر خروجی دود قرار داده می شود ؟ (مقاله آموزشی)

مهندس عرفان افشار – تعمیرگاه تخصصی هیوندایی و تویوتا در تهران

مبدل کاتالیستی یا کاتالیزور چیست و عملکرد آن به چه صورت می باشد ؟

کاتالیزور یا همان مبدا کاتالیستی قطعه ای است مشبک و به منظور کاهش مواد سمی و آلاینده خطرناکی که از اگزور خودرو ها خارج می شود . اما سوال اینجاست که چگونه این مهم انجام می گیرد در حقیقت کاتالیزور یک محیط برای بروز واکنش شیمیایی در مسیر خروجی دود (اگزوز) فراهم می کند و دود راهی به جز عبور از آنرا ندارد در نتیجه طی واکنش شیمیایی صورت گرفته گاز های سمی و بسیار پر خطر حاصل از احتراق در موتور واکنش شیمیایی داده و به صورت گاز هایی با آلایندگی کمتر و غیر سمی از اگزور خارج می شود یعنی طی واکنش مقادیر هیدروکربن های نسوخته و منو اکسید کربن و اکسید های نیتروژن تبدیل می شوند به گاز ها با آلایندگی کمتر و حتی آب به شکل ساده تر اینکه NOX &HC & CO  تبدیل می شوند به آب ، کربد دی اکسید و گاز نیتروژن .

مواد تشکیل دهنده کاتالیزور کدامند ؟

یک سطح متخلخل سرامیکی می باشد ، و به شکل مشبک که در آن از فلزات بسیار گرانبها استفاده شده است .

چه عواملی سبب خرابی کاتالیزور می شوند ؟

• عمده خرابی کاتالیزور که سبب افت شدید بازده و راندمان آن می شود ، استفاده از سوخت نامناسب و دارای مواد آلوده و همچنین مکمل های سوخت تقلبی است .
• کارکرد غیر صحیح موتور بدین معنا که فرضا سیستم سوخت رسانی ایراد دارد و موتور دچار غنی سوزی است و یا در مواردی که موتور خودرو دچار روغن سوزی است . این دو مورد از اصلی ترین موارد ایجاد آسیب در کاتالیست کانورتر هستند .
• گاها در اثر تصادف یا هر ضربه فیزیکی ممکن است قسمی از کاتالیزور بشکند .

نشانه های خرابی کاتالیزور کدامند ؟

چنانچه یک یا تعدادی از موارد زیر در خودرو احساس شود می تواند به دلیل خرابی کاتالیزور باشد :

• افزایش شدید مصرف سوخت
• کاهش شتاب و کشش خودرو
• در مواردی که شکستگی در آن رخ داده باشد با تکان دادن اگزور صدای شبیه به شن شنیده می شود . در تصویر زیر محل شکستگی مونولیت کاتالیزور قابل مشاهده است .

• در اکثر خودرو های امروزی که مجهز به سنسور اکسیژن قبل و بعد از کاتالیزور هستند ، سیستم کنترل موتور خود می تواند کاهش بازده کاتالیزور را تشخیص داده و چراخ اخطار چک را در صفحه آمپر روشن کند .
• نهایتا در صورتی که از خودرو تست چهاز گاز گرفته شود و در اصطلاح در تست معاینه فنی رد شود .

مونولیت یا هسته مرکزی کاتالیزور چیست ؟

قطعاتی هستند مشبک که با ابعاد و سایز های مختلف ساخته می شوند و می تواند سرامیکی یا فلزی باشند . در تصویر زیر قابل مشاهده است .

قبل از تعویض کاتالیزور چه باید کرد ؟

شما مشتری محترم حتما قبل از تعویض کاتالیزور اقداماتی را باید انجام بدهید ، ابتدا به تعمیرگاه تخصصی مراجعه کرده و از متخصص بخواهید که با دستگاه دیاگ به ایسیو موتور متصل شده و پارامتر های هوای ورودی و گاز های خروجی را بررسی نماید و اقدامات لازم را انجام دهد از جمله :

• بررسی احتراق کامل موتور
• اطمینان از سلامت سنسور های اکسیژن
• اطمینان از سلامت شمع ، وایر و کوئل ها
• بررسی سلامت هوای ورودی ، سوزن های انژکتور و سیستم سوخت رسانی

در تصویر زیر سنسور اکسیژن دوم و حصیری اگزوز  که هر دو بعد از کاتالیوزر نصب می شوند قابل ملاحظه است .

خالی کردن کاتالیزور یعنی چه ؟

در مواردی به سبب افزایش شتاب خودرو و یا بالا بودن قیمت کاتالیزور نو مالکان خودرو ها اقدام به تخلیه کاتالیزور از مسیر اگزور می کنند . این موضوع سبب رد شدن خودرو در تست معاینه فنی خواهد شد ، چراکه گاز های سمی و الایندی ناشی از احتراق بدون تغییر از اگزور خارج می شوند و این دلیل رد شدن خودور در تست گاز های خروجی است . در تصویر زیر یک نمونه تخلیه کاتالیزور که به دلیل رد شدن در تست معاینه فنی به تعمیرگاه ما مراجعه کرده رو میبینید .

 نکته مهم : تعویض کاتالیزور چگونه است ؟

پس از اطمینان از عدم سلامت کاتالیزور توسط متخصصین تعمیرگاه ویرا خودرو ، کاتالیزور معیوب که دچار آسیب فیزیکی ، عدم بازده یا اصطلاحا کیپ شدگی شده است از مسیر های خروجی اگزور خارج شده و کاتالیزور جدید بعد از برش کاری اگزور ، در محل نصب می گردد و ضمانت کارکرد به مشتری محترم ارائه خواهد شد . نکته قابل ت.جه اینکه در موتور های شش و هشت سیلندر خورجینی در مسیر خروجی اگزور هر سمت یک کاتالیزور تعبیه می شود و نهایتا در مواردی هر دو مسیر به یک مسیر و در آنجا باز از یک کاتالیزور سوم عبور می کنند بنابر این در برخی خودرو ها می توان تا سه کاتالیزور در مسیر خروجی اگزور وجود داشته باشد .  تصویر زیر مربوط است به یکی از کاتالیزور های موتور 3300 سی سی هیوندایی آزرا  بعد از تعویض و سرویس منیفولد دود . در تعمیرگاه تخصصی ویرا خودرو

مهندسی تعمیر و نگهداری خودرو  -  تخصصی ترین تعمیرگاه هیوندایی ، کیا ، تویوتا و لکسوس در غرب تهران  –  تعمیرگاه تخصصی ویرا خودرو  –  مهندس عرفان افشار  -کارشناس ارشد مهندسی مکانیک